Wszawica to choroba charakteryzująca się  obecnością na ciele człowieka lub jego odzieży wszy ludzkich lub łonowych, ich larw lub jaj (gnidy).

Wszy są kosmopolitycznymi pasożytami zewnętrznymi ściśle związanymi z człowiekiem. Nie zidentyfikowano środowiska będącego rezerwuarem wszy głowowej, ani innych – poza człowiekiem – żywicieli. W polskich warunkach  najczęściej występuje wszawica głowowa. Najrzadziej obserwuje się przypadki wszawicy odzieżowej, ponieważ występuje ona głównie u osób, które nie korzystają z pomocy placówek służby zdrowia. Leczeniem niepowikłanej wszawicy możne zajmować się lekarz rodzinny.

Najlepszym sposobem zapobiegania wszawicy jest unikanie kontaktu z osobami podejrzanymi o zawszenie,  przestrzeganie higieny osobistej nie odgrywa istotnej roli w ochronie przed intestacją.

Wszawica jest chorobą wywołaną  przez stawonogi – wesz ludzką oraz wesz łonową. W obrębie gatunku wszy ludzkiej występują, dwie odmiany: wesz głowowa i wesz odzieżowa.

Główne objawy wszystkich rodzajów wszawicy
Stałym objawem wszawicy głowowej jest dokuczliwy świąd owłosionej skóry głowy, spowodowany ukłuciem przez wesz, wprowadzeniem przez nią toksyny oraz pojawieniem się grudek obrzękowych i bąbli pokrzywkowych. W badaniu przedmiotowym stwierdza się także przeczosy i otarcia naskórka spowodowane odruchowym drapaniem. Z miejsc po ukłuciu wszy sączy się surowiczy płyn, który skleja włosy, co możne doprowadzić do powstania kołtuna. W złych warunkach higienicznych może dojść do wtórnych zakażeń bakteryjnych i powstania zliszajowacenia (impetiginisatio). W przypadkach bardziej zaawansowanych obserwuje się odczynowe powiększenie węzłów chłonnych karkowych, a na skórze karku i szyi – zmiany wypryskowe oraz charakterystyczny rumień skóry karku.

Wesz odzieżowa nie żyje na skórze, lecz bytuje i składa jaja w szwach i faldach ubrań. Dorosłe osobniki opuszczają to miejsce, aby żywic sie krwią. Głównym objawem wszawicy odzieżowej jest świąd zakrytych obszarów skóry spowodowany ukąszeniem przez wesz. W badaniu przedmiotowym stwierdza się w tych okolicach obecność grudek rumieniowych. W wyniku drapania powstają przeczosy, nadżerki i strupy, a niekiedy także drobne odbarwione blizny. W długo trwającej wszawicy odzieżowej dochodzi do przebarwień skóry i wtórnych zakażeń ropnych.  Twarz, przedramiona i stopy są najczęściej wolne od zmian.
Wesz łonowa przytwierdza gnidy w obrębie trzonów włosów, głównie okolicy łonowej, ale zajęte mogą być również okolice krocza, pachwin, ud, brzucha i dołów pachowych. Przy silnej infestacji, pasożyta i jego jaja można znaleźć także na owłosionej skórze twarzy (broda, rzęsy, brwi). Najbardziej charakterystycznym objawem jest świąd skory zajętych okolic. Często stwierdza sie obecność tzw. plam błękitnych. Są to plamy o zabarwieniu sinofioletowym lub szarym, postawią na skutek hemolizy krwi w miejscu ukąszenia przez wesz. Umiejscowienie pasożyta na rzęsach może powodować zapalenie spojówek i brzegów powiek. Powiklanie to występuje najczesciej u niemowląt.

Samica wszy głowowej składa codziennie 7-10 jaj w otoczkach (gnidy). Osobniki dorosłe przezywają 9-30 dni. Obie formy pasożyta mogą przeżyć bez dostępu do krwi do 2 tygodni.
Wszawica głowowa i odzieżowa występuje często u ludzi niezachowujących higieny, mieszkających w złych warunkach socjalnych. Wesz głowowa przenosi się bezpośrednio z włosów na włosy lub za pośrednictwem przedmiotów używanych do pielęgnacji włosów, ozdób na włosy oraz nakryć głowy. Pasożyt atakuje najczęściej dzieci w 3.-10. r.ż.
Wesz odzieżowa przenoszona jest przez zawszoną odzież, bieliznę oraz pościel. Samica może składać do 150 jaj dziennie.

Wesz łonowa rozprzestrzenia się drogą  kontaktów płciowych, a także za pośrednictwem ubrania i pościeli.
Okres zaraźliwości trwa tak długo, jak długo żyją wszy na zawszonej osobie lub jej odzieży oraz dopóki nie zostaną, zabite gnidy we włosach i na odzieży.

Potwierdzeniem rozpoznania wszawicy głowowej jest stwierdzenie obecności dojrzałych wszy lub przytwierdzonych do włosów gnid, ktore bytują najczęściej w bardziej ocieplonych obszarach owłosionej skóry głowy (okolica potyliczna i skroniowa). Ponieważ gnidy, podczas ich składania, przyczepiane są u nasady włosa, wysokość, na jakiej się stwierdza ich skorupy, wskazuje na czas trwania infestacji. Poszukiwanie wszy lub gnid we włosach należy przeprowadzać, ozywając jasnego oświetlenia. Pomocne bywa użycie szkła powiększającego.
Objawem sugerującym rozpoznanie wszawicy odzieżowej są tzw. plamy błękitne oraz grudki obrzękowe w miejscach ukąszeń przez wszy, a jego potwierdzeniem jest znalezienie pasożytów oraz jaj w szwach i fałdach ubrań.
Aby rozpoznać wszawice łonową, należy poszukać gnid i wszy przytwierdzonych do włosów w okolicy wzgórka łonowego i narządów płciowych, a przy silnej infestacji także na owłosionych częściach twarzy. Często pomocne bywa też stwierdzenie tzw. plam błękitnych w miejscach ukąszeń przez wszy.

Objawy poszczególnych rodzajów wszawicy;

głowowej:

• świąd owłosionej skóry głowy i okolicy karku,
• grudki obrzękowe i bąble pokrzywkowe,
• przeczosy i otarcia naskórka,
  
• sączenie się surowiczego płynu sklejającego włosy,
• wtórne zakażenia bakteryjne i powstanie zliszajowacenie,
  
• zmiany wypryskowe na skórze karku i szyi,
• rumień skory karku,
• odczynowe powiększenie węzłów chłonnych karkowych.

odzieżowej:

• świąd zakrytych obszarów skóry,
• obecność grudek rumieniowych zakrytych obszarów skóry,
• przeczosy, nadżerki i strupy zakrytych obszarów skóry,
• bardzo drobne, odbarwione blizny (najczęściej w okolicy karku i grzbietu),
• przebarwienia skóry,
• wtórne zakażenia bakteryjne,
• twarz, przedramiona i stopy wolne od zmian.

łonowej:

• świąd skory okolicy łonowej, krocza, pachwin, ud, brzucha i dołów pachowych,
• obecność gnid w obrębie trzonów włosów,
• obecność tzw. plam błękitnych,
• obecność pasożyta i jego jaj na owłosionej skórze twarzy,
• zapalenie spojówek i brzegów powiek.

Znaczenie epidemiologiczne ma jedynie wesz odzieżowa, pozostałe gatunki nie przenoszą chorób.

Wesz odzieżowa przenosi riketsje duru wysypkowego epidemicznego. Do zakażenia człowieka dochodzi w wyniku dostania się kału wszy do rany skory lub na błonę śluzowa., ba.dz przez rozgniecenie zainfekowanej wszy na zranionej skórze. Innymi chorobami przenoszonymi przez tego pasożyta są gorączka okopowa, która wywołuje Rickettsia quintana, oraz dur powrotny wywoływany przez krętki Borrelia recurrentis. Do zakazenia krętkiem dochodzi poprzez wtarcie w zranioną skórą zawartości rozgniecionego owada.